رفتر در سوله معمولاً به تیرهای شیب‌دار بالای ستون‌ها گفته میشود، که بارهای سقف را به ستون‌ها منتقل می‌کنند. این تیرها ستون فقرات اسکلت سوله را شکل می‌دهند.
به نقل از سایت اعتمادسازه : سوله‌ها از ساختار و اجزای مختلفی تشکیل می‌شوند که هرکدام از این اجزا نقش مهمی در عملکرد سوله دارند. یکی از مهم‌ترین اجزای تشکیل‌دهنده سوله، رفتر است.
رفتر سوله چیست؟
در سوله‌ها، رَفتر به گونه‌ای طراحی می‌گردد که بتواند بارهای عمودی مانند وزن سقف و همچنین بارهای محیطی همچون باران و برف را تحمل کرده و این نیروها را به ستون‌ها و در نهایت به فونداسیون منتقل کند. رفتر در سوله های دست دوم و سوله های سبک کاربرد بسیاری دارد. در این مقاله با تعاریف، انواع، وظایف مهندسی رفتر، آشنا خواهید شد.
وظایف رفتر
- ایجاد و حفظ شیب سقف
- حمایت از سقف سوله
- توزیع بارهای وارد شده به سقف
- تقویت ساختار سقف سوله
- مقاومت بالا در برابر شرایط جوی
- سازگاری بالا با سایر قسمت‌های سقف
- ایجاد فضای باز
اجزای مرتبط و عملکرد ساختاری رفترها
رفتر به تنهایی نمی‌تواند تمام نیروها را مدیریت کند و برای این منظور با اجزای زیر همکاری دارد:
- پرلین (Purlin): تیرهای افقی که بار سقف را به رفتر منتقل می‌کنند .
- مهاربندها (Braces): افزایش سختی سازه و جلوگیری از نوسانات .
- وال‌پست (Wall Post): ستون‌های فرعی برای پایداری دیوارها .
- همچنین، اجزایی مانند تاج (Crown)، سینه‌بند (Flange Stay)، مهاربند سقفی، و تیر آب‌چکان نقش‌های تکمیلی در استحکام سازه ایفا می‌کنند.
جنس و متریال رفتر
رفتر یا تیرک‌های شیب‌دار، به‌عنوان بخشی از سازههای سقفی، با مواد گوناگون تولید می‌گردند که هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند:
| نوع متریال | توضیحات |
| چوب | چوب یکی از متریال‌های رایج در ساخت رفترهای سنتی به‌شمار می‌آید. معمولاً چوب‌های سخت مانند بلوط و چوب‌های نرم مانند کاج به‌کار گرفته می‌شوند. سبکی و قابلیت برش و شکل‌دهی آسان، چوب را به انتخابی محبوب برای سقف‌های سنتی بدل کرده است. با این حال، برای پیشگیری از پوسیدگی و آسیب، باید در برابر رطوبت و حشرات به‌خوبی نگهداری شود. |
| فولاد | فولاد، به‌ویژه در سازههای صنعتی و تجاری، به دلیل استحکام بالا و مقاومت در برابر رطوبت و حشرات به کار برده میشود. این جنس به طول عمر بالا و دوام قابل‌توجه شهرت یافته است. فولاد گالوانیزه یا ضدزنگ، به‌منظور جلوگیری از زنگ‌زدگی و افزایش عمر مفید، انتخاب میشود و همین ویژگی‌ها فولاد را برای سازههای بزرگ و مقاوم مناسب می‌سازد. |
| آلومینیوم | آلومینیوم به‌دلیل وزن کم و مقاومت در برابر زنگ‌زدگی، در سازههای سبک و خانه‌های مدرن به‌کار می‌رود. این جنس به سبب انعطاف‌پذیری و سبکی، به آسانی نصب می‌گردد و برای سقف‌های مدرن و پروژه‌های سوله سبک و ایده‌آل است. |
| بتن مسلح | بتن مسلح، در سازههای بزرگ و ویژه، به دلیل مقاومت بالا و دوام طولانی‌مدت مورد استفاده قرار می‌گیرد. این متریال برای تحمل بارهای سنگین مناسب بوده و به‌ویژه در پروژه‌های صنعتی و بزرگ که به ساختاری مقاوم نیاز دارند، کاربرد پیدا می‌کند. |
| مواد کامپوزیت | در برخی پروژه‌های خاص یا پیشرفته، از مواد کامپوزیت نظیر فیبرکربن یا پلاستیک‌های تقویت‌شده با الیاف شیشه بهره گرفته میشود. این مواد که هم سبک و هم مقاوم‌اند، برای کاربردهای خاص و نیازهای فنی بالا برگزیده می‌شوند. مواد کامپوزیت به سبب ویژگی‌های فنی و سبکی، جایگاه ویژه‌ای در پروژه‌های مدرن و خاص دارند. |
طراحی رفتر چگونه انجام میشود؟
طراحی رفتر باید به شکلی صورت گیرد که بتواند بارهای مختلف را به‌طور مؤثر تحمل کرده و به‌درستی با سایر اجزای سقف هماهنگ شود. این فرایند معمولاً شامل مراحل زیر است:
- تحلیل بارها:
در گام نخست، بارهای وارد بر سازه شامل وزن سقف، پوشش‌های آن، بار برف، باران و فشار باد باید محاسبه و ارزیابی شوند. این تحلیل پایه‌ای برای تعیین ابعاد، شکل و نوع مناسب رفتر خواهد بود. - انتخاب متریال:
متریال مورد استفاده می‌تواند چوب، فولاد یا مواد کامپوزیتی باشد. انتخاب نهایی به عواملی چون میزان بار پیش‌بینی‌شده، هزینه و الزامات فنی پروژه بستگی دارد. - تعیین زاویه و شیب:
زاویه و شیب رفترها باید به گونه‌ای طراحی شود که بتواند به‌خوبی بارهای جوی را دفع کرده و از تجمع برف یا نفوذ آب جلوگیری کند. زاویه معمولاً بین ۳۰ تا ۴۵ درجه انتخاب میشود، اما بر اساس شرایط اقلیمی و طراحی کلی سازه قابل تغییر است. - بررسی اتصالات و تقویتها:
در طراحی، نوع و محل اتصال رفترها به دیوارها و تیرک‌های سقف باید به‌دقت مشخص شود. در صورت نیاز، تقویت‌هایی مانند پایه‌های اضافی یا تسمه‌های افقی برای افزایش پایداری و مقاومت کلی سازه در نظر گرفته میشود.
انواع رفتر در سوله ها
رفتر جناقی (Hip Rafter)
در سقف‌های جناقی که چندین ضلع با هم تلاقی پیدا می‌کنند، رفتر جناقی به‌صورت مورب از گوشه‌های ساختمان تا خط تاج سقف کشیده میشود. این نوع رفتر باعث توزیع یکنواخت بار در گوشه‌های سازه شده و از تمرکز فشار در یک نقطه جلوگیری می‌کند. استفاده از رفتر جناقی در سازه‌هایی با طراحی پیچیده و زیبایی‌شناسی بالا رایج است.
رفتر قرنیزی (Valley Rafter)
این رفتر در محل تقاطع دو سقف شیب‌دار نصب میشود و به‌عنوان یک کانال انتقال نیرو عمل می‌کند. طراحی دقیق رفتر قرنیزی اهمیت زیادی دارد، زیرا علاوه بر تحمل بار، باید در برابر تجمع آب باران یا برف ذوب‌شده مقاومت کند. معمولاً این بخش با پوشش‌های ضدزنگ و آب‌بندی تقویت میشود.
رفتر داربستی (Collar Tie Rafter)
در سقف‌های شیب‌دار با زاویه زیاد به کار می‌رود و با استفاده از تسمه‌های افقی (Collar Ties) دو رفتر مقابل را به هم متصل می‌کند. این اتصال باعث کاهش نیروی کششی بر روی دیوارها و افزایش مقاومت کلی سقف میشود. رفتر داربستی در سوله‌هایی که با شرایط باد شدید یا بار برف سنگین مواجه‌اند، گزینه‌ای ایده‌آل است.
رفتر دوپایه (Doubled Rafter)
این نوع رفتر از دو قطعه موازی چوب یا فلز تشکیل شده که به صورت جفت کنار هم نصب می‌شوند. هدف از این طراحی، افزایش ظرفیت باربری و استحکام بیشتر در برابر فشارهای عمودی است. رفترهای دوپایه برای دهانه‌های بزرگ یا سازه‌هایی که وزن سقف آنها زیاد است، انتخاب مناسبی محسوب می‌شوند.
رفتر معلق (Hanger Rafter)
رفتر معلق معمولاً به یک سازه پشتیبان یا تیر اصلی دیگر آویزان میشود و بار را به آن منتقل می‌کند. این نوع رفتر در سقف‌هایی که به‌دلیل محدودیت فضایی یا طراحی خاص، نیاز به تحمل بار سنگین بدون ستون میانی دارند، کاربرد فراوان دارد.
رفتر کنسولی (Cantilever Rafter)
این رفترها بخشی از طول خود را بدون اتصال مستقیم به دیوار در هوا نگه می‌دارند. چنین طراحی‌ای معمولاً در سقف‌هایی که نیاز به پیش‌آمدگی یا سایبان دارند استفاده میشود. مقاومت رفتر کنسولی به دقت محاسبات و استفاده از مصالح مقاوم بستگی زیادی دارد.
رفتر کفشک (Purlin Rafter)
به‌عنوان پشتیبان برای رفترهای اصلی عمل کرده و معمولاً به‌صورت افقی در سقف نصب میشود. رفتر کفشک باعث توزیع یکنواخت بار بین رافترها و افزایش پایداری کلی سقف می‌گردد.
رفتر ساده (Common Rafter)
ساده‌ترین و متداول‌ترین نوع رفتر که به‌صورت مستقیم از دیوار تا خط تاج سقف امتداد دارد. این نوع رفتر در سقف‌های شیب‌دار ساده، سوله‌های کوچک و ساختمان‌های سبک بسیار رایج است و نصب آن نسبتاً آسان و کم‌هزینه است.
جمع بندی و توصیه‌ها
همان‌طور که دیدید، استفاده از رفتر در ساخت سوله به دلیل مزایا و وظایف متنوعی که بر عهده دارد، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. امروزه این قطعات در ۸ مدل مختلف طراحی و به بازار عرضه می‌شوند که هر یک ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند. انتخاب نوع مناسب رفتر کاملاً وابسته به نیازها و شرایط پروژه و نظر طراح یا مجری سازه است.
در سوله‌ها، رفتر نقشی کلیدی در استحکام و پشتیبانی از سقف ایفا می‌کند و یکی از اجزای اصلی برای افزایش دوام سازه محسوب میشود. با توجه به تمام نکات مطرح شده، می‌توان نتیجه گرفت که استفاده صحیح و هماهنگ رفتر با سایر اجزای سازه، پایداری و مقاومت سقف را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد.